Frå kraftverk til forbrukar
Forfatter: Scandion
Publiseringsdato: 18.12.2006
Parti frå masfjordfjella. Foto: BKK
Elektrisiteten held industrien i gang og forsyner byar
og bustadar med lys, varme og drivkraft til alle dei maskiner og apparat
som moderne menneske ikkje kan være forutan.
Det veldige energibehovet i vårt moderne samfunn
kan berre dekkast ved hjelp av den praktiske energiforma vi kallar elektrisitet.
Distribusjonen av denne energiforma er blodomløpet i dagens samfunn.
I lommelykta han vi klare oss med eit tørrelement,
og i bilen går det greit med dynamo og akkumulator. Men til det storforbruket
som samfunnet krev må energien produserast i kraftverk.
Naturen
leverer råvara
I det fjell- og nedbørsrike landet vårt
er det naturen sjølv som direkte leverer den mekaniske energien
som trengst til elektrisitetsproduksjon.
Det er tilstrekkeleg å omdanne den mekaniske energien
til elektrisitet. Det blir gjort ved å bruke vasstraumen som drivkraft
for ein turbin, som igjen driv ein elektrisk generator. Frå kraftverket
til forbrukar blir den elektriske energien overført gjennom eit
rikt forgreina fordelingsnett.
Dette nettet er oppbygd slik at kvar forbrukar skal få
sin energi i den gunstigaste forma, og at det heile skal fungere så
økonomisk som muleg.
I vårt land ligg dei store kraftverka langt borte
frå tettstadane der det meste av krafta blir brukt. Problemet med
overføringa er å unngå for store tap i leidningane.
Spenninga må derfor gjerast så høg som det teknisk er
muleg. 275 000 volt var ei tid den høgaste spenninga som blei brukt
på norske overføringslinjer, men no er fleire linjer bygd
for 380 000 volt.
Trafostasjonar
Ved kraftverka blir generatorspenninga trasformert opp
til den spenninga som overføringslinjene kan ta, f.eks. 380 000
volt.
Stamlinjer fører fram til ein transformatorstasjon
(trafostasjon) der spenninga blir redusert for vidare distribusjon, f.
eks. 132 000 volt.
Trafostasjonane er ofte også koblingsstasjonar,
der krafta frå ulike kraftverk kan koblast inn.
Via nye trafostasjonar kan straumen bli transformert vidare
nedover og kan gå som «råkraft» til kommunale elektrisitetsverk
eller større industri.
Til det vanlege forbruk i heimane blir straumen transformert
ned til 220 volts spenning (i enkelte land er 110 volt det vanlege).
Maskinsalen
i Matre kraftverk i Masfjorden. Foto: BKK.
Lydig - men farleg tenar
Den straumen som er livsfarleg for eit menneske er mindre
enn 1 % av den straumen ei kokeplate treng for å bli varm. Likevel
skjer det ytterst få dødsulukker på grunn av elektrisitet
i Norge, sikkert først og fremst takka være omfattande og
strenge forskrifter for elektriske anlegg.
Før elektrisiteten får sleppe inn i heimen
vår, må den passere ein «sikkerheitsventil», nemleg
sikringen. Den bryt straumen dersom straumstyrken blir for stor i den delen
av anlegget som sikringen skal betjene. Kortslutningar som kan føre
til brann, fører også til at sikringen «går».
Overalt i heimen blir elektrisiteten ført fram i isolerte leidningar.
Det hindrar at vi kjem i direkte berøring med den.
Samkøyring
For å utnytte på beste måte dei store
investeringane som er gjort i fordelingsnettet, er det nødvendig
å koble saman så mange kraftverk som muleg. Det krev ei god
samordning av drifta heilt frå manøvrering av magasina til
fordeling av oppgåvene på dei enkelte kraftverk. Denne samkøyringa
sikrar oss jevn tilgang på kraft. Må eit kraftverk stoppe for
å overhale eller reparere maskiner, overtar andre kraftverk straumleveringa.
Behovet for elektrisk kraft er omtrent like stort heile
året, men vassføringa i vassdraga skiftar med årstidene
og med turre og våte år. Det er difor som regel nødvendig
å regulere vassdraget. Vatn frå overskotsperiodar kan då
lagrast i såkalla magasin, oppdemma naturlege eller kunstige innsjøar
i vassdraget.
Varmekraftverk
Mange land og områder har liten eller ingen tilgang
på vasskraft. Då kan ein produsere elektrisitet i varmekraftverk.
I varmekraftverk er teknikken meir avansert. Energiproduksjonen startar
med at varmeenergi blir frigjort, f.eks. ved brenning av kol, olje eller
ved spalting av atomkjerner. Ved kol- og oljefyring blir kjemisk energi
frigjort, i atomreaktoren kjerneenergi.
Energien blir oftast brukt til å varme opp damp,
og i ei dampmaskin eller dampturbin blir varmeenergien omgjort til mekanisk
energi. Maskina eller turbinen driv så ein generator, som forvandlar
den mekaniske energien til elektrisk energi. |