Furenes - eit maritimt miljø og base for
reketrålere
Forfatter: Ingolf Austgulen
Publiseringsdato: 30.04.2004
I 1922 starta Ingvald Austgulen opp med handel i ei av
dei store sjøbuene på Furenes. Ingvald Austgulen var fødd
i 1899 i Austgulen, gift med Bergitte Ynnesdal fødd i 1900 i Brekke.
I nokre år hadde Ludvik Furnes drive salting av sild på Furenes,
og hadde på kort tid bygt opp store buer, kai og plattingar for tønnesamling
– tomme eller fulle av sild. Til og med lossa denne driftige mannen dei
tyske lastebåtane til Furenes når det skulle skipast ut sild.
Drifta tok slutt i 20-åra.
Butikken Austgulen starta opp var innreia i andre høgda
i den bua som låg på strandsida. Om dagleglivet i og omkring
kaibutikken på Furenes i åra etter er det ikkje vanskeleg å
få beretningar om. I alt åtte søskjen vaks opp her -og
alle hadde si tid med butikken, posten og rutebåt-ekspedisjonen.
Reketrålere på Furenes-vika.
Kundane kom for det meste i sine robåtar i desse åra
frå sør og frå nord i Brandangersundet. Heilt frå
Sandebygda og Halsvik kom der folk for å handle. Ein del an kundane
frå Fivelsdal og dalane ovanfor kom også gjerne gåande
Furnesstranda. Det var skuleveien (3,5 km) for dei som budde på Furenes.
Året 1937 vart det sett i gang storsatsing på
nytt kombinert bustad- og forretningsbygg bak den store sjøbua på
tomta.
Samstundes blei det bygt ny kai med passande lagerbygg
der. Med dette var eit sterkt tiltrengt behov dekka, for familien nærma
seg ti i talet. Elles var tanken og trongen for større og betre
butikklokale presserande. Alt blei betre for alle i familien –for kundane
og for rutebåtane.
Med så mange fiske-, reke- og spesialbåtar
stasjonerte på Furenes, var det mest alltid noko som skjedde på
vika, og som friska opp kvardagen. Rutebåtar kom mest kvar einaste
kveld, låg gjerne til neste morgon og førde med seg gode opplevingar.
Ingvald
og Bergitte
Båtbyggeri, båtreparasjonar med slipp og lignende
skapte også aktivitet og røre. Med rutebåtane følgde
det alltid spenning; folk kom – folk reiste. Mannskapet på desse
båtane vart godt kjende med folket i bygda. Dei fleste av båtmannskapet
var frå Strilelandet, og ikkje så reint få av dei fann
seg ektemakar i Brandangersundet. Dei blei kjende med kvarandre på
festtilstellingar på Furenes.
Når båten fløytte, kom forbi det skogkledde
neset, var det å springe med kailyktene i full fart. Det skulle vere
ei blank lykt i framkant og ei raud akter på kaia. Elles gjekk det
svært enkelt for ”dampen” tilhøyrande Lindås Masfjorden
Dampskipslag med å komme seg til kai, noko heilt anna enn når
F.S.F-båtane la inntil, med vinsjing og stimrøyk både
foran og akter. Våre båtar klabba ganske enkelt til kaia med
ein spring i lengderetninga.
Eit fint samarbeid var alltid tydeleg mellom mannskapet
på båten og oss som skulle ta imot på kaia. I ruske ver
var det viktig å få varene/lasta frå vinsjen inn i kaibygget.
Men der var alltid villige hjelpesmenn både frå
mannskap og frammøtte på land. Litt verre var det når
vi hadde nattrute – Masfjordruta midt på natta ein gong i veka. Når
ein av oss unggutane åleine skulle ta imot, gjerne den største
av selskapet sine båtar, var vi nok skjelvne iblant. Spesielt i sterk
nordavind (kuling) hadde fleire av båtane lett for å legge
seg på tvers av vika, før fortøyningane var på
plass.
Einar Austgulen med gutane på isfiske i Brandangersundet.
Furenes i bakgrunnen på bilde.
For oss som var tenåringar, var det slett ikkje så
lett å fange trossa som kom susande i lufta og skulle festast i ein
fart. Det hende nok at det kom ein støyt frå skipsfløyta
og båten bakka ut for å gå vidare i ruta. Dyr som stod
i bua og skulle sendast, måtte ein ta seg av, og det blei ekstrastell
fram til neste avgang. Slik var det berre. Dei levande dyra frå Brandangersundet
var heldigvis ikkje så store. Okseposar vart dei gjerne kalla (dei
av hankjønn då). Det vart mange turar med skyssbåten
vår rundt i sundet for å hente alle desse dyra som skulle sendast
til slaktehuset, eller dei dyra som oppkjøparen kom med for vidaresal.
Vi fekk med det god røynsle med dyr og dyretransport, alle vi gutane
i familien Austgulen. Men likevel, hadde vi ikkje hatt eigarane av dyra
med i båten ”Porat”, så hadde vi stilt svakt.
Omsorg og godt stell av eigne dyr var fantastisk å
oppleve. Oppkjøparar blant dei mest kjende var namn som Njøten,
Sævdal, Hatlem, Øksnes m.fl. Ombordlastinga var problematisk,
men vi lærte oss teknikkar litt etter kvart. Forstod kor det beste
lendet var, og retta transporten inn etter flo og fjære sjølsagt.
Reingjering (spyling) av båten skal vi ikkje komme inn på (lite
triveleg), men når det fall kroner på oss for jobben, tok ein
dei naturlegvis med på ”kjøpet”.
Like etter krigen slutta, kom det opp eit moderne tankanlegg,
og seinare tank for parafin. Fraktebåtane på kysten og fjordane
gjorde avtalar om kjøp av drivstoff etc, like eins var rutebåtane
og andre flinke til å bunkre på Furenes. Ikkje minst viktig
var det at båtane fekk høve til å fylle sine tankar
med godt drikkevatn.
Notlag, gjerne mange samstundes, kom ofte innom. Det var
ikkje alltid så lett å borde ”nothundar” når dei skulle
dele dei brøda som var igjen i kassane på lageret. Det var
ikkje spørsmål om å leggje av til våre faste kundar,
dei kunne kjøpe mjøl og bake brød sjølve, sa
fiskarane. Vi kunne berre ikkje nekte, men heller ta ein ekstra tur til
Guløy for å hente påfyll.
I den siste tida rutebåtane gjekk, hadde B.N.R.
mange typar båtar på ruta til Furenes. Alt frå ferjer
til store fraktebåtar, - med salong plassert på dekk. Her lokalbåten
"Askøy" - til vanleg byfjorden som ruteområde.
Fiskarane frå øyane som kom for å
selje fangsten sin, kunne også vere eit problem for oss unge butikksjefar.
Dei kom med kassevis pale/småsei og liknende, og vi ville så
gjerne handle med dei. Kjøpte ein fisken, vart det sjølvsagt
handel – trekke frå – eit pluss for begge partar. Fiskesorten pale
var berre ikkje det slaget som var lett å omsete fersk eller å
salte for vidare salg.
Når ”sjefen” kom heim utpå kvelden, var det
lite skryt å få for handelen ein hadde utført. Då
måtte alle i arbeid, sløye og salte i tønner og kar.
Brosme, lange og torsk var fiskesorten som slo best an.
Kundane for kjøp av fisk hadde vi i dalane ovanfor
Fivelsdal, og sjølvsagt hadde vi eit marked i Austgulfjorden der
filial-forretninga låg.
Brandangersundet var elles eit kjent område for
heime-industri, kiper, gavlar, korger og hummarstrutar – og halmsko ikkje
minst. Rundt i mest alle hus sat dei med slik heimeindustri. Desse varene
vart mykje brukte som bytevarer når ein gjorde innkjøp.
Vegsambandet frå Eidsbotn og utover til Fivelsdal
vart opna i 50-åra. Vi hadde ein god del kundar i dalane Svardal
– Merkesdal og på Fivelsdal. Det var nå fare for å miste
desse nå når vegen låg der, og det vart lettare å
handle på Eidsbotn heller enn å dra til Furenes. Derfor vart
det først i 50-åra etablert ein liten filial på Fivelsdal
med opning nokre dagar i veka.
Mest alle varene til denne filialen måtte gjennom
forretninga på Furenes, der frå med motorbåten ”Porat”
vidare til Fivelsdal. Ein veldig tung transportmåte var dette, og
dei yngste i søskenflokken – både jenter og gutar – minnest
dette strevet med gru.
Om vinteren var Fivelsdalsvika til dels frosen til, og
tunge tak vart det når ein måtte slå isen sund etter
kvart som båten seig framover. Heldigvis var det ofte unggutar på
Fivelsdals-kaia på veg for å handle, og desse var flinke til
å gi ei hjelpande hand med lossinga og transporten vidare bort til
utsalslokalet ved brua på Fivelsdal.
Heilt fram til slutten av 60-åra – då veien
frå Fivelsdal til Furenes låg ferdig - vart vareomsetningen
til folk i søre del av Brandangersundet utført slik. Det
vart store endringar etter at vegen kom. Rutebåtane slutta å
gå i rutene som før, varene til forretninga kom med lastevogner,
og etter kvart hadde leverandørane i Bergen sine eigne rute-opplegg
med levering direkte til butikkane. Rutebilar, skuleruter m.m. kom dagleg.
Vareomsetningen måtte óg leggjast om, - det vart varekøyring
til dei kundane som budde lengst borte nokre dagar i veka.
Einar Austgulen satsa vidare på oljelevering frå
tankvogn – og hadde sine kundar både i Gulen, Brekke og Masfjorden.
Det var nok ikkje alltid så enkelt å finne plass til tankvogna
der oljen skulle leverast. Men etter kvart vart ein kjend, og mottakaren
var alltid hjelpsam med drag av slange og andre tak som følgde med.
Det vart ein del fråflytting i Brandangersundet
i åra frametter, men i staden fekk dette distriktet ei rik utvikling
med omsyn på hyttebygging. I åra framover til i dag har over
100 hytter blitt bygde her i sundet. Ei god kjensle er det elles at alle
nedlagde gardsbruk med hus vert heldne i god stand. Mest alle desse blir
nå nytta som sommarstad for utflytta familiemedlemmar.
I Brandangersundet er det fin natur og gode fiskeplassar.
Desse forholda har ført til at hyttebygginga held fram for fullt.
Aktivitet med slik bygging og det som dette fører med seg i form
av arbeid og materialbruk, er positivt. Det same kan seiast om solide kai-
og båtanlegg som stadig er under oppføring.
Forretningsdrifta på Furenes vart lagt ned då
Einar Austgulen nærme seg pensjonsalderen. Familien vurderte vidare
drift, men kom til at tida var inne for eit rolegare liv, så han
og kona, Grethe, takka for seg. Einar Austgulen har etter det nytta butikklokalet
til ei samling av gamalt butikkutstyr og ymse anna. |