Guløy - ein av dei eldste handels- og rutebåtstadane
i Gulen
Forfatter: Einar Nordgulen
Publiseringsdato: 05.05.2004
Nyborg har truleg vore buplass frå Middelalderen
av, og folk har livnært seg frå sjø, land og fjell med
alt det naturen baud dei. Men der som elles i kommunen måtte brukaren
– for å sitere Wergeland – "Ind at see, om Rug og Havre, tør
på Fjeldets Branter klavre, uden at forkjøle sig !
Det blei ein gard, der budde gulingar som dyrka si karrige
jord – og treivst. Vi kan for den saks skuld halde fram i poetisk form
og overføre til Nyborg litt meir av Wergelands hyllest til Eivindvik
:
Der bag Roser Maagen bygger.
Rugen i Morellens Skygger
triner kjæk og kront paa Myr.
Som et Solskin Bygget blinker,
Men derover Heien synker
lummer Velluktnat fra Fyrr.
For det er idyllisk og frodig på Nyborg ! Under
tidlegare tiders samlingar på Gulatinget såg folket på
Nyborg skipa segle inn Gulafjorden på leit etter hamn i Eidsfjorden,
Nordgulfjorden eller Austgulfjorden. Dei kunne sjå tingstaden, og
dei kunne sogar ro eller sigle til tings og vere med der ting skjedde.
Seinare slekter følte sterkt på dette i erindringar med historisk
sus frå fortida.
Bustaden på Guløy. Litt av bakeriet til
venstre.
I 1857 blei Elias Knutsson Furubotten fødd i Masfjorden.
Han og kona, Aletta Katrina Gudmundsdotter, kom til Nyborg rundt 1880 og
Elias begynte som handelsmann der, etter først å ha drive
handel i Fonnevika.
Alt i 1885 sende han - med støtte frå heradsstyret
- søknad til Fylkesbåtane om at Nyborg blei sett opp som stoppestad.
Folket i Austgulen og Nordgulen søkte året
etter om å få stoppestad ved Hammarnes, no kjent som Levra.
Det var viktig dette med å få båtane til å komme
innom.
Nyborg blei stoppestad i 1890. Men då hadde Elias
med familie flytta der ifrå til Kilstraumen, mens Ole Eriksson frå
Sandnes i Masfjorden, som hadde drive handel og bakeri i Kilstraumen, kjøpte
Nyborg på auksjon. Det blei på ein måte eit makeskifte.
Ole Erikson var gift med Marta Lovisa Botolvsdotter frå
Torsvik.
Bakeriet slik det står i dag over 100 år
gamalt.
Ole Eriksson opna straks bakeri og handel på Nyborg.
Stoppestaden blei registrert som postopneri frå 1. april 1891 under
namnet Guløy. Ole bygde ny steinkai på Nyborg i 1893/94, sette
opp eige bygg for bakeriet og bygde på våningshuset. Guløy
blei så telefonstasjon i 1905. Den første meldinga som kom
dit, gjekk ut på at Noreg hadde fått sin eigen konge, Håkon
VII.
Meldinga kom den 7. juni; dagen då unionen med
Sverige blei proklamert oppheva.
I ein periode var det livleg handel på Nyborg. Smeden
Hans Hansen Sande slo seg ned der, og etter kvart blei det relativt folksamt
på staden. Ole Eriksson dreiv på Nyborg til 1929. Son hans,
Erik Sandnes, gift med Synneva Henriksdotter frå Lærdal, tok
då over bakeriet og handelen. Erik hadde vore maskinist i utanriksfart
og for vide ikring frem til 1926.
Bakeriet hadde den gongen ein fast bakar som heitte Johannes
Nygård. Han fungerte som bakar på Nyborg frå 1898 til
rundt 1940, men budde i Neverdal og måtte ro 2,5 km fram og attendekvar
dag. Johannes var i periodar medlem av heradsstyret, og dei dagane det
var møte i styret, begynte han å bake kl 03 om natta for å
kunne bli tidsnok ferdig med arbeidet og ro til møtet i Eivindvik.
Omnen i bakeriet var oppsett av eldfast stein. Den blei
fyrd med furuvéd, for furu gav den beste varmen. På eitt år
gjekk det med 30 mål véd. Når omnen var skikkeleg oppvarma,
kara dei ut glør og kól or steikekammeret, så brødsteikinga
kunne begynne. Omnen heldt gjerne på varmen dagen ut. Dei steikte
småbrød først, for dei trong sterkare varme. Varmen
i omnen var svært viktig for kvaliteten på brøda.
På den tid hadde ein ikkje elektisitet, så
det var ein heil jobb å frakte den véden som trongst til Nyborg.
Ein god del av véden blei kjøpt i Masfjorden, og til å
transportere den til Nyborg brukte dei motorbåten ”Rapp”.
Ofte kunne veret vere eit problem under transporten; særleg
kunne Masfjorden og Fensfjorden stå i eitt rók og såleis
vere ein risiko for den fullasta båten. Men når dei nådde
Brandangersundet, kunne mannskapet puste ut, for då var jamnast smult
farvatn heilt til Nyborg.
Motorbåten "Rapp" var flittig brukt. Alltid på
farten med brød, folk og annan transport.
Båten ”Rapp” hadde ein 12 hk Wichmann dieselmotor.
Dieselen var relativt billeg på den tid, kr 17,50 pr fat (180 l).
Men det var torvt til, for handelsmennene på Nyborg ytte god service.
Dei brukte båten til å frakte brødkassar til handelsmennene
rundt omkring, - ja, mannskapet bar til og med brødkassane inn bak
disken. Kundane låg spreidde rundt i kommunen – Dalsøyra,
Eidsbotn, Oppdalsøyra, Haveland, Eivindvik, Nyhamar, Sygnefest,
Mjømna og Byrknes, og dessutan sende dei brødkassar med Fylkesbåtane
til handelsmenn utanfor kommunen.
Fiskarar og notlag visste om bakeriet på Nyborg,
og dei henta brødet sitt der i sesongen. Fiskarane jobba ofte hardt
og det skapte stor matlyst. Dette gjorde at dei kjøpte mykje brød
kvar gong. Så må ein ikkje gløyme at den flotte kvaliteten
auka etterspurnaden. Til og med tyskarane kom til Nyborg i krigsåra
for å skaffe seg brød. Men dei bakte brøda sine sjølve.
Dei hadde med seg skikkeleg godt mjøl, og heldt på eit par
dagar om gongen.
Som
nemnt slutta Johannes Nygård som bakar på Nyborg då krigen
byrja. Han hadde då bakt brød i 42 år. Ein av sønene
til Erik Sandnes, Einar, begynte som bakar i 1939 og var med til bakeriet
blei nedlagt omkring 1945. Erik Sandnes dreiv som handelsmann på
Nyborg like til 1963. I tillegg til at han skjøtta drifta på
det vesle gardsbruket, dreiv han ein del skyssing med båten "Rapp".
Eldste son hans, elektromontør Oddmund Sandnes, gift med Gudrun
Kjellevold, tok over på Nyborg i 1963. Son deira, Egil, gift med
Grethe Nerdal, har eigedomen og bur på Nyborg i dag. |