Handelsmann Henrik Haveland
Forfatter: Ingolf Austgulen / Johan Haveland
Publiseringsdato: 01.10.2004
Henrik Haveland opna butikk på Haveland i 1926.
Som så mange andre handelsmenn, hadde Henrik noko ved sida av. Han
satsa på fraktefart og skaffa seg ei prektig skøyte, "Havblink".
Den vart sett inn i rutetrafikk på Gulafjordane for Fylkesbaatane.
"Havblink" vart ein kjend og kjær båt i denne trafikken.
Eigar og førar var ein lun og triveleg mann som
alle tykte om og som var sikker som fjell i ruta han trafikkerte. Han og
mannskapet hadde solid røynsle bak seg på sjøen. Båten
frakta også dyr, som vart heist ned i lasterommet med vinsj.
Vi må óg ta med at Henrik Haveland var dristig
nok til å setja i gang ei rute til og frå Bergen etter at krigen
braut ut 9. april 1940. Han utførde opptil to ruter i veka, frakta
varer og folk til stadane i Gulen. Denne farten varde nokre veker, fram
til rutebåtane vart sett i fart igjen.
Utsikt til kaiområdet på Haveland. Foto:
Ingolf Austgulen.
Det var svært mange som fekk hjelp av ruta som "Havblink"
utførde. På byfjorden var det lagt ut minefelt, og fjorden
måtte passerast på kryss og tvers etter kart ein fekk utlevert
av den tyske hamnekapteinen i Bergen.
På Håøy hadde dei tyske sjømilitære
oppretta vaktstasjon for å kontrollera alle fartøy på
veg mot sør og nord i skipsleia. På ein tur var det nære
på at det gjekk gale med "Havblink" og alle som var ombord.
Dei var på veg frå Bergen. Etter dei tyske
påboda måtte dei gå opp til vaktstasjonen på Håøy
for kontroll. Akkurat då var det ikkje vakt på kaia.
Henrik Haveland vurderte det slik at ein fekk berre gå
vidare, noko vaktstasjonen ikkje ville eller kunne akseptera. Det vart
avfyrt skot etter "Havblink". Prosjektilet trefte og gjekk rett gjennom
redningsbøya som var plassert på W.C ("dassen" på hekken
bak), vidare gjennom styrehuset der den lagde stygge merker i benken (bestikken)
- der skipparen på frivakta hadde lagt seg nedpå.
Styrmannen Olav, bror til Henrik, var sjølvsagt
skræmd av dette.
- Kva gjer vi no ? spurde han Henrik.
- Sløkk lanternene og kjør vidare nordover,
var svaret.
Det gjekk bra - dei kom dit dei skulle og lossa både
folk og fraktegods på dei ulike stoppestadane i Gulen.
Henrik Haveland var nok meir engasjert i fraktefart enn
i butikkverksemda. Det var barna, med Håkon som den eldste og dei
andre søskene som etter kvart vaks opp, som styrte med handelen.
Hilda, som vart fødd i 1933, var svært dyktig i butikken,
som då hadde mykje handel i samband med anleggsarbeidet på
riksvegen og festningsanlegget i Rutledal i krigsåra.
Bildet viser ein modell av den store fraktebåten
"HAVELAND"
Behovet for ein større fraktebåt tvinga seg
raskt på. "Havblink" vart sett på beddinga til båtbyggjar
Ragnvald Kalheim på Lid i Brandangersundet. Her vart båten
forlenga med 15 fot og etter ombygginga kunne den frakta 90 tonn i kystfart.
Båten fekk no "Haveland" som namn - og straks etter ombygginga vart
den sett i trafikk på FSF si Solundrute.
Johan Haveland, som var son til Henrik hadde sertifikat
for større båtar og tok over førarjobben.
På Solundruta er det mange historier som kunne vore
fortalt - ikkje minst på og omkring stoppestadane i Ytre Solund,
der havet står rett på. Det gjekk alltid bra, både med
båt, kaptein og mannskap.
Johan Haveland fortel elles om sterke minne frå
oppveksten og kaimiljøet. Dei hadde ein 27 fots gavlbåt som
vart brukt til skyssoppdrag, der Johan kom med i ung alder. Eit slikt oppdrag
var faste ruter som det tyske vaktlaget i bygda skulle utføra med
kontroll av telegrafstasjonen på Dalsøyra. Johan var ofte
førar av denne båten, men var heller lite omtykt av dei tyske,
både av vanlege soldatar og offiserar. Mellom anna fekk han ofte
høyra han var "eine Kleine" skipper.
Thorbjørg
og Johan Haveland.
Dei tyske soldatane lærte etter kvart både
båt og motor å kjenna. Ein dag tok dei seg til rette og starta
opp motoren sjølv, då dei skulle henta ved på stranda
ute i fjorden.
Han som fungerte som motormann (7,5 hk Union) overvurderte
kunnskapane sine. Ved oppstart hekta svinghjulstappen seg fast i kleda
på mannen. Han vart sterkt skadd og måtte i alle hast sendast
til sjukehus i Bergen, der han vart operert.
Johan Haveland fortsette føringa av båten,
noko han sette pris på då det var litt pengar å tene
på båtrutene.
Den tyske vaktstyrken på Haveland budde i eit hus
som dei hadde innteke, men dei fekk snart oppført barakker til kantine
og liknande. Skulehuskjellaren hadde dei også til disposisjon. På
Tveit og i Nordgulen var dei og installert hjå Olav Olsen og Andreas
Nordgulen.
Ingen stygge episodar oppstad mellom folket og dei tyske
soldatane.
Dei vart kjende med folket i bygda, og vaktsoldatane var vel
glade for at dei fekk operere i eit roleg bygdesamfunn i Gulen.
Johan
Haveland hadde forretningstalent allereie i unge år. Han fann ein
nisje å tena pengar på. Han skaffa seg kaniner og kaninbura
plasserte han på bestefaren sine grasbakkar, der graset vaks fint
og kaninane vart både feite og fine.
Tyskarane, som han var blitt godt kjend med, kjøpte
dei til mat. Kokken tok alt som Johan kunne ale opp. Prisen var fem kroner
stykke levert levande.
Litt bytehandel med tyskarane var også vanleg, for
eksempel tobakk i byte med egg. Men det var ein aktivitet dei andre ungdommane
i bygda satsa på; Johan heldt seg til kaninane.
Eit minne frå kaia som Johan trekker fram var når
"Gula" skulle anløpe og ikkje greidde å bakke opp. Båten
køyrde seg fram i fjøra og vart ståande fast. Etter
nokre timar med sterke wire makta dei å vinsje båten av grunnen
og han forsette i ruta noko forseinka.
Bustad og forretningsbygget til Johan og Thorbjørg
Haveland.
Butikken til Henrik Haveland var i drift fram til 1962. Heile
forretningsbygget brann då ned til grunnen og det var ikkje aktuelt
å byggja den opp att, fordi riksvegen frå Haveland og sør
mot byen førde med seg omlegging av trafikk frå sjø
til land. Då forsvann kundegrunnlaget.
Mens vegen var under bygging budde anleggsarbeidarar i
bygda - og alle møttest på butikken om kveldane. Då
vegen vart ferdig byrja folk å reise med bil for å handla andre
stader, og rutebåtane kom ikkje inn i fjordane lenger - og slik vart
det førebels slutt på handelen.
"Haveland" fekk nokre gode år i fraktefart på
kysten mellom Trondheim og nordover til traktene kring Bodø. Etter
nokre år her, vende Johan Haveland attende til heimbygda, då
gift med Thorbjørg frå Steinkjer. Dei busette seg på
Haveland, starta opp kioskdrift i 1968 og utvida til daglegvarer i 1973.
I 1981 bygde dei seg nytt hus, bustad og forretning ved
vegen Haveland - Rutledal. Også bensinstasjon kom i 1983. I 1992
vart butikken avvikla for godt. |