OPPEDAL HANDEL
Forfatter: Torleiv Sognnes
Publiseringsdato: 07.02.2004
Mons. J. Oppedal (f.1888) starta i ung alder – truleg
like etter 1905 - med litt småhandel i ei gamal stove på heimegarden.
Det var også rundt århundreskifte at FSF (Fylkesbaatane i Sogn
og Fjordane) la Oppedal inn som stoppestad på ruta.
Ekspedisjonen vart første åra driven med
far til Mons som ekspeditør. På denne tida vart det òg
oppretta post, og telefonstasjonen kom i 1914, som resultat av at det vart
bygd telefonline (koparline) lang fjorden frå Dalsøyra til
Vik. Stasjonen vart lagt til den nye eigedomen Nesttun ved sjøen.
Oppedal sett frå Sognefjorden.
I 1911 fekk Mons utskilt tomt frå heimebruket bnr.
1, og så oppretta bnr. 10 ved sjøen. Bruket fekk namnet Nesttun,
samstundes tok han sjølv dette som namn.
Etter at han kom frå militæret om hausten,
byrja dei straks å leggja til rette for bygging. Våren 1912
fekk dei levert ei båtlast med høvla og pløgd plank
frå Skjerjehamn til nytt hus. Halve kjellaren vart innreidd til butikk,
og i denne handla familien Nesttun daglegvarer fram til mars 1958.
Dette året tok Magna Sognnes, kona mi (yngste dotter
til Mons) og eg over drifta av forretninga. På Oppedal hadde ein
ikkje kai, slik at ein måtte ha ein litt større båt
for bording av rutebåtane. Dette var eit hardt arbeid med mykje slit
i all slag vér - gjerne nattetider med venting og sjørokk.
Ei kai av tre var bygd, men så verhardt som det
var, vart det mykje reparasjonar. I 1954 fekk ein den kjende kaibyggaren
Elling Haveland til å bygge betongkai. Det var ein stor kostnad,
då ein måtte langt ut frå land. Det gjekk mykje jern
og sement til dette anlegget.
Det bør nemnast at naboane ytte god dugnadshjelp.
Dei sytte for å få støypesanden på plass - alt
saman vart lessa for hand på den tida. Bilvegen mellom Ytre og Indre
Oppedal vart påbegynt i 1936 - men vart ikkje ferdig før først
i 1950 åra.
Kaia på Ytre Oppedal kring 1950. Ytst ligg "Bjørghild"
i mjølkerute på Høyanger.
Dei sjøgåande mjølkerutene var ein
sentral del av den lokale samferdsla i mange bygder, før trafikken
gjekk over på vegane. Foto utlånt frå Torbjørn
Sognnes.
Frå august 1958 vart eg tilsett som postopnar og
postbod for ruta til Indre Oppedal, og same året reiste eg til Bergen
og kjøpte ein Morris varebil modell 1947.
Dette var den første småbilen på Oppedal.
Frå før var det ein lastebil på Indre Oppedal - den
vart mykje godt brukt til å kjøra grus, ved og andre tyngre
varer. Bilen min var i mange år ein trufast tenar til vare- og anna
småkjøring mellom gardane på Oppedal. Elles bør
ein kunna sei at vareutvalet var enkelt, for ein satsa på varer kundane
hadde bruk for.
Etter at vi bygde nytt og større hus, vart underetasjen
innreidd til postkontor og butikk på 66 kvadratmeter. Dette vart
teke i bruk i 1965.
Butikken vart driven fram til 1980-talet, då tida
for småbutikkane var byrja renna ut. Postruta vart nå utvida
til Ikjefjord og Bjordal, slik at det vart lite tid til butikkdrift.
Med den sjøgåande mjølkeruta ”Bjørghild”
i nesten dagleg rute til Høyanger fekk folk dekka sine behov for
andre varer.
Jordbruket har i alle dagar stått sterkt på
Oppedal - difor vart det i 1984 bygd lager på kaia for driftsmidlar
slik at brukarane kunne henta det dei hadde bruk for til ei kvar tid.
Nokre historier frå Oppedal
"Ein dag sende eg ein kjøpelapp med ein mann som
skulle til Høyanger. Han gjekk på varehuset, men skrifta på
lappen var uleselig, vart det sagt. Mannen visste råd, og tok turen
på apoteket for å prøve dei på skrifttydinga.
Dei fann ut at det måtte vera dyrlegen si reseptskrift, og han fekk
med seg ei flaske sprit.
Regjeringa vedtok eit år at bøndene skulle
få ein hundre kilos sekk med kunstgjødsel for å fremja
avlinga (Eg minnast at eg brukte ein slik stor gjødselsekk til segl
på ein liten båt eg hadde.) Utpå hausten vart det diskusjon
om noko syntes etter bruken av kunstgjødsel. Ein spurde bonden Ola,
- Kva gjorde du med sekken som du fekk? – Eg sette den bort på eit
berg. Der står den enno, svara han. – Men kvifor det? ville dei andre
veta. – Berre gift alt saman. Eg fylte to nevar med innhald og la oppi
ei maurtue. Dei døydde alle i hop, så dette svineriet skal
ikkje koma på min bø, svara han. Og den lovnaden heldt han.
Han heldt med andre ord fram med å dyrka økologisk før
ordet var kome i alminneleg bruk.”
Ein novemberkveld i 60-åra var tobakken tema. Alle
var samde om at røyk, snus og skrå var noko svineri ein burde
slutta med. Eg meinte at nyttårsskifte var eit passande tidspunkt
for dei som ville slutta. Ansvaret vart dermed lagt på meg. Skulle
dette lukkast, måtte butikken slutta å føra tobakk.
Det var nok dei som i det stille håpa at vi ikkje kunne unnvera dette
salet, og tape denne fortenesta. Eg sa klårt frå om at nyttårsafta
ville det vera slutt. Dette skulle ikkje skapa noko problem for oss samanlikna
med den store nytten det kunne gjera, særleg for dei unge.
Dette var før ferja si tid, så det var ikkje
så enkelt å få noko frå andre butikkar. Men i romjula
kom dei enkeltvis og bad for si "sjuke mor". Først ein skrå-
og snusbrukar, som hevda at det var røyken som var farleg, ikkje
det andre. Ein annan dag kom to røykarar for å kjøpa
restbehaldninga, for dette ville dei ikkje klara. Med eit smil om munnen
la eg så heile ansvaret over på dei for at det geniale opplegget
vårt fall i grus. Oppedalingane var såleis ute med sin frivillige
røykstopp-forsøk over 40 år før Høybråten
sine strenge pålegg kom".
Etter at Oppedal i 1990 vekk riksveg (E39) og ferje til
bygda, vart det slutt på rutebåtane. Seinare har berre ein
og annan fraktebåt lagt til kaien, med gjødsel, kraftfôr
og tyngre gods.
På same tid starta sonen vår Torbjørn
Sognnes opp med utvida kioskhandel på ferjekaia. Slik har også
tredje generasjon tilpassa seg dagens handel.
Oppedal ferjekai. Foto: Scandion.
|